Cấu trúc thương mại toàn cầu được tái định hình: Cuộc chiến thuế quan gây ra sự biến động trên thị trường

Năm 2025, cấu trúc thương mại toàn cầu sẽ trải qua những biến đổi lớn. Chính phủ Hoa Kỳ công bố áp dụng mức thuế tối thiểu 10% đối với hàng hóa từ hầu hết các quốc gia, và áp dụng mức thuế cao hơn đối với khoảng 60 quốc gia có thâm hụt thương mại lớn. Biện pháp này đã gây ra sự hoảng loạn trên thị trường toàn cầu, lý do chính bao gồm:

• Chi phí doanh nghiệp tăng, dự đoán lợi nhuận giảm
• Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, sự không chắc chắn về kinh tế gia tăng
• Có thể gây ra thuế quan trả đũa từ các quốc gia khác, mở rộng rủi ro chiến tranh thương mại

Trong bối cảnh này, hành vi của các bên tham gia thị trường vốn có xu hướng:

• Giảm phân bổ tài sản rủi ro (như cổ phiếu, tiền điện tử)
• Tăng cường phân bổ tài sản phòng ngừa rủi ro (ví dụ như vàng, đô la Mỹ, yên Nhật)
• Tăng cường kỳ vọng về sự biến động của thị trường, dẫn đến chỉ số VIX tăng vọt

Phản ứng dây chuyền do tăng thuế quan bao gồm chi phí tăng, gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, tăng rủi ro trả đũa, nhà đầu tư do dự và dòng tiền trú ẩn, cuối cùng dẫn đến sự lan tỏa của tâm lý hoảng loạn trên thị trường.

Chỉ số sợ hãi VIX đã tăng vọt lên 60 vào ngày 7 tháng 4, đạt mức cao kỷ lục. Mức này chỉ xuất hiện ba lần trong lịch sử, lần gần đây nhất là vào ngày 5 tháng 8 năm 2024, và lần đầu tiên là trong thời kỳ đại dịch Covid-19 năm 2020.

Chỉ số VIX hiện đang ở mức cực đoan lịch sử, chúng ta có thể sử dụng nó để dự đoán xu hướng thị trường như thế nào?

Phân tích chỉ số VIX

Chỉ số VIX được tính toán dựa trên giá quyền chọn của chỉ số S&P 500, dự đoán độ biến động của thị trường trong 30 ngày tới, được coi là một chỉ báo quan trọng để đo lường sự không chắc chắn và tâm lý hoảng loạn của thị trường.

Nói ngắn gọn, VIX càng cao cho thấy thị trường dự đoán sự biến động trong tương lai càng mạnh mẽ, cảm xúc hoảng sợ càng lớn; VIX càng thấp thì đại diện cho thị trường yên tĩnh, niềm tin mạnh mẽ hơn. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, VIX thường tăng vọt khi thị trường chứng khoán sụt giảm mạnh, và giảm khi thị trường chứng khoán tăng trưởng ổn định. Do đó, VIX còn được gọi là "chỉ số hoảng sợ" hoặc nhiệt kế cảm xúc thị trường.

Mức bình thường của VIX khoảng dưới 15-20, thuộc khu vực bình tĩnh; khi VIX cao hơn 25 cho thấy thị trường bắt đầu hoảng loạn rõ ràng; vượt qua 35 thì thuộc về tình trạng hoảng loạn cực độ. Trong các sự kiện khủng hoảng cực đoan, chỉ số VIX thậm chí có thể vượt qua 50, phản ánh tâm lý tránh rủi ro cực đoan của thị trường. Quan sát sự biến đổi của VIX, nhà đầu tư có thể nhận thức được sức mạnh của tâm lý tránh rủi ro hiện tại của thị trường, như một cơ sở tham khảo để điều chỉnh chiến lược đầu tư.

Khu vực hoảng loạn biến động cao: VIX ≥ 30

Khi chỉ số VIX vượt quá 30, điều này thường biểu thị rằng thị trường đang ở giai đoạn sợ hãi hoặc hoảng loạn cao độ. Tình huống này thường đi kèm với sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán, nhưng dữ liệu lịch sử cho thấy, sau nỗi sợ hãi cực độ, thị trường thường có xu hướng phục hồi.

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, đã có khoảng hơn mười lần sự kiện giá đóng cửa VIX lần đầu tiên vượt qua 30, bao gồm cơn bão biến động vào tháng 2 năm 2018, sự bán tháo vào đêm Giáng sinh tháng 12 năm 2018, nỗi hoảng loạn do đại dịch vào tháng 2-3 năm 2020, cơn bão nhà đầu tư nhỏ vào đầu năm 2021, và tác động từ việc tăng lãi suất cùng các cú sốc địa chính trị vào đầu năm 2022.

Trong vòng 7 ngày sau khi xảy ra những sự kiện hoảng loạn này, chỉ số S&P 500 thường có sự phục hồi tích cực. Thống kê cho thấy trung bình tăng khoảng 1,4%, và có khoảng 73% xác suất sẽ tăng sau 7 ngày của sự kiện. Điều này cho thấy khi VIX tăng vọt lên trên 30 (khu vực hoảng loạn), trong ngắn hạn, thị trường chứng khoán hầu hết sẽ có sự phục hồi kỹ thuật.

Bitcoin có xu hướng phục hồi mạnh mẽ sau khi trải qua sự hoảng loạn cực độ. Thống kê ước tính mức tăng trung bình 7 ngày của BTC khoảng 10%, với tỷ lệ thắng khoảng 75-80%. Chẳng hạn, vào tháng 2 năm 2022, khi chỉ số VIX vượt qua 30 do khủng hoảng địa chính trị, Bitcoin đã tăng hơn 20% trong tuần tiếp theo, cho thấy hiện tượng phục hồi sau khi cảm xúc tránh rủi ro tương tự như thị trường chứng khoán giảm bớt.

Đỉnh điểm hoảng loạn cực đoan: VIX ≥ 40

Khi tiêu chuẩn được nâng cao hơn nữa lên VIX ≥ 40 (cực kỳ hoảng loạn), các sự kiện đủ điều kiện trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024 cực kỳ hiếm, thực tế chỉ có vào ngày 5 tháng 2 năm 2018 và vào ngày 28 tháng 2 năm 2020 do sự sụp đổ gây ra bởi đại dịch khiến VIX đóng cửa vượt qua 40 (lần đầu tiên trong bốn năm), sau đó VIX đã có lúc tăng vọt lên mức kỷ lục 82 điểm vào tháng 3.

Do số mẫu rất ít, kết quả thống kê chỉ mang tính tham khảo: Sau sự kiện năm 2020, S&P 500 đã phục hồi nhẹ khoảng 0,6% trong vòng 7 ngày (thị trường có sự biến động mạnh trong tuần nhưng có chút hồi phục kỹ thuật), trong khi BTC phục hồi khoảng 7%. Về tỷ lệ thắng, cả hai đều là 100%, nhưng chỉ do sự tăng giá từ một sự kiện đơn lẻ (không đảm bảo rằng các trường hợp tương tự trong tương lai sẽ tăng). Tổng thể, khi VIX đạt trên 40, một giá trị cực đoan trong lịch sử, thường có nghĩa là áp lực bán do sự hoảng loạn của thị trường đã gần đạt đỉnh, và sau đó có khả năng cao xuất hiện cơ hội hồi phục ngắn hạn, từ góc độ chu kỳ lớn đều là mức thấp tương đối.

Mặc dù về mặt thống kê, hiệu suất ngắn hạn sau khi có sự hoảng loạn cực đoan có xu hướng tích cực, nhưng mẫu số ít có nghĩa là sự không chắc chắn cao, cộng với việc vào thời điểm đó, sự liên kết giữa Bitcoin và thị trường chứng khoán Mỹ không giống như hiện nay có độ tương đồng cao. Trong thực tế, VIX trên 40 chủ yếu là tín hiệu xác nhận thị trường đang ở trạng thái hoảng loạn cực độ, diễn biến thị trường trong tương lai vẫn cần phải kết hợp với thông tin cơ bản để phân tích.

Khoảng biến động thấp: VIX ≤ 15

Khi chỉ số VIX giảm xuống dưới 15, thường đại diện cho thị trường ở trạng thái tương đối yên tĩnh. Tâm lý của nhà đầu tư khá lạc quan, nhu cầu phòng ngừa rủi ro thấp. Nhưng vào thời điểm này, diễn biến tiếp theo không rõ ràng như khi VIX cao:

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, chỉ số VIX đã nhiều lần giảm xuống dưới 15, chẳng hạn như vào đầu năm 2019 sau khi thị trường chứng khoán phục hồi mạnh, vào cuối năm 2019 trong giai đoạn thị trường ổn định, trong thời kỳ tăng trưởng của thị trường chứng khoán giữa năm 2021 và giữa năm 2023. Trong những thời kỳ này, độ biến động của thị trường ở mức thấp lịch sử.

Trong vòng 7 ngày sau điểm sự kiện khi VIX cực thấp, tỷ lệ lợi nhuận trung bình của S&P 500 khoảng +0.8%, tỷ lệ thắng khoảng 60-75% (hơi cao hơn xác suất ngẫu nhiên). Nhìn chung, trong môi trường biến động thấp, chỉ số chứng khoán thường duy trì xu hướng tăng nhẹ hoặc dao động nhỏ. Ví dụ, trong tuần sau khi VIX giảm xuống dưới 15 vào tháng 10 năm 2019, S&P 500 gần như ổn định và tăng nhẹ; vào tháng 7 năm 2023, khi VIX ở khoảng 13, chỉ số tiếp tục tăng nhẹ khoảng 2% trong tuần tiếp theo. Điều này cho thấy VIX thấp không nhất thiết dẫn đến điều chỉnh ngay lập tức, thị trường có thể tiếp tục giữ xu hướng tăng trong một khoảng thời gian. Nhưng cần phải cảnh giác rằng, biến động cực thấp thường ẩn chứa sự tự mãn của thị trường, một khi gặp phải tin xấu bất ngờ, biến động và mức giảm có thể gia tăng đáng kể.

Diễn biến của Bitcoin trong thời kỳ VIX thấp thiếu tính định hướng rõ ràng. Thống kê cho thấy tỷ lệ tăng trung bình 7 ngày chỉ khoảng +2%, tỷ lệ thắng tăng khoảng 60%. Đôi khi, giai đoạn bình lặng với VIX thấp trùng với giai đoạn thị trường bò của BTC (ví dụ vào mùa xuân năm 2019, VIX thấp đi kèm với sự gia tăng mạnh mẽ của BTC); nhưng cũng có lúc, trong thời kỳ VIX thấp, BTC lại có xu hướng điều chỉnh (ví dụ vào đầu năm 2018, khi VIX duy trì ở mức thấp, Bitcoin đang trong xu hướng giảm do bong bóng vỡ).

Do đó, chỉ số VIX thấp không có giá trị tham khảo rõ ràng cho dự đoán xu hướng tiếp theo của BTC, mà cần phải kết hợp với tâm lý vốn và chu kỳ của chính thị trường tiền điện tử.

Kết luận: Rủi ro và cơ hội song hành

Khi VIX tăng vọt lên khoảng 30-40:

• Giao dịch ngắn hạn có thể có rủi ro, nhưng cũng tiềm ẩn cơ hội đảo chiều.
• BTC thường giảm đồng bộ trong áp lực bán hoảng loạn, nhưng khi cảm xúc hoảng loạn giảm bớt, các vị thế bán quá mức tích lũy dễ dàng kích hoạt một sự phục hồi kỹ thuật mạnh mẽ.
• Nếu quan sát thấy VIX bắt đầu đạt đỉnh và giảm xuống (từ 35 dần dần về dưới 30), đây là thời điểm tiềm năng để mua BTC trong ngắn hạn.
• Cần phải xem xét mức độ nghiêm trọng của sự kiện, nếu có rủi ro tài chính lớn phát sinh, thị trường có thể tiếp tục giảm sâu.

Khi VIX ≥ 40:

• Đại diện cho thị trường rơi vào tình trạng hoảng loạn cực độ, bao gồm khả năng cạn kiệt thanh khoản, rút vốn lớn, v.v.
• Xác suất BTC giảm mạnh trong ngắn hạn là rất cao, nhưng thường sau một hoặc hai tuần nếu sự hoảng loạn giảm bớt, dự kiến mức tăng trở lại của BTC cũng sẽ tương đối đáng kinh ngạc.
• Môi trường này khuyên các nhà đầu tư ngắn hạn nên giữ mức kiểm soát rủi ro cao và nghiêm ngặt tuân thủ dừng lỗ, bởi vì "liếm máu trên lưỡi dao" thì lợi nhuận và rủi ro luôn song hành.
• Nhìn từ chu kỳ lớn thì đều là điểm tương đối thấp.

Khi VIX ≤ 15:

• Thị trường thường ở trạng thái tự nhiên. Việc BTC có tăng hay không thường phụ thuộc vào chu kỳ của thị trường tiền điện tử, tình hình tài chính hoặc xu hướng kỹ thuật của nó.
• Trong môi trường quá yên tĩnh, cần lưu ý rằng khi có biến số bất ngờ hoặc sự kiện thiên nga đen xảy ra, VIX có thể nhanh chóng tăng vọt, và BTC cũng có thể theo đó giảm giá.
• Có thể xem xét giữ lại một phần tiền mặt/stablecoin trong thời gian này làm dự trữ, luôn chú ý đến các yếu tố rủi ro.

Khu vực giữa VIX 15-30:

• Thường được coi là phạm vi "biến động bình thường". BTC cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi chu kỳ tiền điện tử và tình hình tài chính vĩ mô, lúc này VIX có thể đóng vai trò như một chỉ số hỗ trợ.
• Nếu VIX từ trên 20 tăng lên gần 30, điều này cho thấy sự lo lắng đang gia tăng, cần phải phòng ngừa rủi ro một cách hợp lý; ngược lại, nếu VIX từ 25 dần dần giảm xuống dưới 20, thì điều này cho thấy sự lo lắng đang giảm bớt, BTC có thể tương đối ổn định.

Hiện tại VIX đang ở mức 50, trước sự không chắc chắn của chính sách thuế quan Mỹ, tâm lý thị trường vẫn trong trạng thái hoảng loạn cực độ, tuy nhiên cơ hội thường nảy sinh từ sự tuyệt vọng.

Nhìn lại thời kỳ đại dịch năm 2020, chỉ số VIX đã vượt qua 80, trong khi chỉ số S&P 500 khoảng 2300 điểm. Dù đã trải qua đợt bán tháo hoảng loạn gần đây, S&P 500 vẫn quanh mốc 5000 điểm, và trong vòng năm năm vẫn đạt được mức lợi suất trên 100%. Trong cùng thời điểm, Bitcoin lại đang ở mức mua lý tưởng, chỉ với 4800 USD, trong khi đỉnh cao của đợt tăng giá này đạt 110.000 USD, với mức tăng gần 25 lần.

Mỗi lần giảm mạnh thường đi kèm với việc định giá lại thị trường và dòng tiền, sự hỗn loạn có thể trở thành bậc thang cho sự gia tăng, liệu có thể tận dụng điều này để đạt được sự phát triển vượt bậc, là vấn đề then chốt trong giai đoạn này.