DAO: Các đặc điểm, thách thức và giải pháp của mô hình tổ chức mới nổi

Lời mở đầu

Cuốn sách "Tái cấu trúc tổ chức" đã tổng hợp các mô hình tổ chức trong lịch sử nhân loại thành năm màu sắc và phân tích sâu sắc các đặc điểm của chúng. Tổ chức màu xanh được coi là hình thái lý tưởng của tổ chức mới trong tương lai, với các đặc điểm như quyết định phân tán, quản lý tự chủ, sứ mệnh tiến hóa. Sự trỗi dậy của tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) trong những năm gần đây đại diện cho thực hành tiên phong của khái niệm tổ chức màu xanh. Vậy, liệu DAO đã thực sự bước vào quang phổ màu xanh hoàn toàn? Mô hình tổ chức này "mới" ở đâu? Nó phải đối mặt với những thách thức nào trong quá trình quản trị? Hiện tại có những chiến lược nào để ứng phó với những khó khăn trong quản trị? Bài viết này nhằm phân tích và phản ánh về những vấn đề này.

Định nghĩa và đặc điểm của DAO

DAO là một mô hình tổ chức kỹ thuật số mới nổi, được hình thành từ công nghệ tiền điện tử và blockchain. Tính đến tháng 8 năm 2024, đã có hơn 50.000 DAO được thành lập trên toàn cầu, với hơn 10 triệu người nắm giữ token quản trị, và tổng số tiền trong kho bạc tập thể đã vượt quá 21 tỷ USD. DAO đã trở thành một thí nghiệm xã hội quy mô lớn trên toàn cầu, thể hiện tiềm năng lớn để định hình lại cách tổ chức và hợp tác của con người.

Các đặc điểm cốt lõi của DAO chủ yếu xoay quanh sự phi tập trung và tính tự chủ, đồng thời chú trọng vào hai khía cạnh công nghệ và quản trị:

1. Khía cạnh kỹ thuật: Công nghệ blockchain lưu trữ phân tán và hợp đồng thông minh có khả năng thực thi quyết định tự động là nền tảng công nghệ của DAO. Tuân theo nguyên tắc "mã là luật", DAO sẽ triển khai các quy tắc cộng đồng dựa trên đồng thuận dưới dạng mã trên blockchain, đạt được tính tự chủ trong việc thực thi quyết định.

2. Cấp độ quản trị: Sự phi tập trung thể hiện ở việc quyền quyết định được chia sẻ bởi tất cả các thành viên và tính dân chủ trong quá trình ra quyết định. DAO phát hành token quản trị để đảm bảo rằng các thành viên chia sẻ quyền bỏ phiếu, và trong quá trình quản trị tập thể xung quanh các đề xuất, tuân theo các nguyên tắc cơ bản của dân chủ thương lượng và dân chủ bỏ phiếu.

3. Mục tiêu tổ chức: DAO vừa có mục tiêu sinh lợi vừa đạt được sự bền vững cho cộng đồng, vừa phải tạo ra lợi nhuận cho các chủ sở hữu token trong thị trường tiền điện tử đang thay đổi liên tục, vừa phải chú trọng đến việc thực hiện lợi ích chung của cộng đồng.

Tóm lại, DAO có thể được định nghĩa là: một hình thức tổ chức dựa trên công nghệ blockchain, hợp đồng thông minh và tiền điện tử, trong đó quyền quyết định được chia sẻ bởi tất cả các thành viên, các thành viên trong cộng đồng tham gia tự nguyện vào quyết định dân chủ dựa trên đề xuất, nhằm đạt được lợi nhuận kinh doanh và lợi ích chung của cộng đồng.

DAO đối mặt với thách thức trong quản trị

Mặc dù có tầm nhìn đầy cảm hứng và các nguyên tắc tổ chức tiên tiến, nhưng thực tiễn quản trị DAO trong vài năm qua đã gặp nhiều thách thức:

1. Xu hướng tập trung quyền quyết định: Sự phát triển của cộng đồng DAO thể hiện xu hướng độc quyền, token quản trị dần dần bị kiểm soát bởi một số "cá voi" hoặc một số liên minh cử tri. Về cấu trúc tổ chức, các thành viên DAO hình thành các cấp độ khác nhau trong quyền quản lý đề xuất, một số cơ quan biểu thị trung tâm quyền lực dần dần được thiết lập.

2. Sự thờ ơ của cử tri và vòng đời ngắn: Tỷ lệ tham gia thấp trong quá trình quản trị là một trong những vấn đề nghiêm trọng mà DAO phải đối mặt. Vòng đời của hầu hết các DAO rất ngắn, thời gian sống trung bình chỉ là 18 tháng.

3. Cân bằng giữa lợi ích thương mại và lợi ích công cộng: DAO cần tìm ra sự cân bằng động giữa lợi ích thương mại và lợi ích công cộng. Việc theo đuổi hiệu quả sản xuất và tăng trưởng giá trị thương mại có thể cần đến một cấu trúc quyền lực tập trung, trong khi việc nhấn mạnh lợi ích công cộng thì cần có một cấu trúc tổ chức và cơ chế ra quyết định dân chủ.

Chiến lược để đạt được quản lý bền vững

Để đối phó với những thách thức trên, DAO đã khám phá nhiều chiến lược khác nhau:

1. Thiết kế lại cơ chế bỏ phiếu: Trên cơ sở "một đồng một phiếu", đã đề xuất nhiều mô hình bỏ phiếu mới như bỏ phiếu bình phương, bỏ phiếu theo số lượng tối thiểu, bỏ phiếu dựa trên uy tín, v.v.

2. Mô hình khuyến khích kinh tế và phân phối: Đưa ra các hình thức như tiền thưởng, quỹ lợi ích, phần thưởng, tiền tip và hợp đồng lao động để phân phối lại token cho các thành viên và cộng đồng rộng lớn hơn nhằm nâng cao sự tham gia.

3. Ủy quyền bỏ phiếu: Cho phép các thành viên ủy quyền quyền bỏ phiếu cho những thành viên mà họ tin tưởng, được coi là thực hành mới nhất của DAO đối với dân chủ thanh khoản.

4. Nâng cao hiệu quả giao tiếp và thương lượng trong quyết định: Tăng cường khả năng giải quyết xung đột trong giao tiếp quyết định, đảm bảo tính bình đẳng trong quá trình giao tiếp giữa các thành viên, nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc giao tiếp và thương lượng.

Kết luận: Sự xem xét và suy ngẫm về DAO

DAO mang theo hy vọng và tưởng tượng mới nhất của nhân loại về các hình thức tổ chức tốt hơn, hứa hẹn sẽ đổi mới cơ chế quản trị tổ chức. Tuy nhiên, giữa lý tưởng và thực tế có một khoảng cách, quá trình DAO đạt được mục tiêu tổ chức của mình sẽ không suôn sẻ, thậm chí có thể phát sinh ra những vấn đề mới.

Vấn đề cơ bản mà các tổ chức phải đối mặt luôn là làm thế nào để thực hiện và duy trì quản trị hiệu quả. Không có thiết kế tổ chức nào là hoàn hảo, mà các thỏa hiệp và lựa chọn trong quá trình quản trị mới là chìa khóa để tổ chức đối phó với những thách thức về phát triển bền vững. Các hình thức tổ chức khác nhau đều có ưu nhược điểm riêng, tồn tại song song với nhau thay vì thay thế lẫn nhau.

DAO không phải là câu trả lời cuối cùng cho tất cả các vấn đề quản trị tổ chức. Chúng ta nên suy nghĩ và khám phá một số vấn đề thực tế: Trong những trường hợp nào cần tổ chức nhân sự theo cách DAO? Ranh giới của DAO thực sự ở đâu? Trong DAO, những quyết định nào phù hợp với "tập hợp ý kiến" và những quyết định nào cần "quyết định dứt khoát"? Mặc dù những câu hỏi này có thể không có câu trả lời tiêu chuẩn, nhưng các giá trị cốt lõi mà DAO theo đuổi mới thực sự là nguồn động lực thúc đẩy sự tối ưu hóa hình thức tổ chức của con người.